Bez soli smutna biesiada. To przysłowie w sposób bardzo dobitny pokazuje rolę soli w życiu człowieka. Pozycja tej przyprawy jest naprawdę ogromna. Obok cukru, jest niezbędna w każdej kuchni. Trudno sobie wyobrazić, aby sól zniknęła z jadłospisów. Co prawda, dietetycy najchętniej by zakazali używania soli, ale chyba nieprędko to nastąpi. Sól towarzyszy ludzkości od niepamiętnych czasów jako przyprawa i produkt konserwujący żywność.

Solna historia

Szacuje się, pierwsze ślady używania soli (uzyskiwanej poprzez odparowywanie solanki) miały miejsce około 8000 lat temu. Prawdopodobnie, sól najpierw służyła do konserwowania żywności. Później doceniono jej właściwości poprawiania smaku. Od czasów, kiedy nauczono się wydobywać sól spod ziemi, jej znaczenie i wartość znacznie się zwiększyły. Często była środkiem płatniczym, w niektórych częściach świata wartość soli i złota była równoważna. Handel solą przyczynił się do powstawania szlaków handlowych, dróg i miast. W dzisiejszych czasach, choć wartość soli nie jest już tak duża, w dalszym ciągu to minerał bardzo istotny nie tylko w codziennym życiu, ale też w przemyśle spożywczym, chemicznym, farmaceutycznym i przemyśle ciężkim. 

Czym jest sól?

Sól to minerał, którego głównym składnikiem jest chlorek sodu (NaCl). Minimalne domieszki innych związków chemicznych wpływają przede wszystkim na kolor soli. Stąd spotkać możemy sole o kolorze szarym, różowym, czarnym, zielonym czy niebieskim. Sól możemy podzielić, biorąc pod uwagę różne czynniki. Rodzajów soli jest wiele, w zależności od sposobu produkcji, wielkości ziaren, dodatków smakowych. Oto kilka wybranych i najpopularniejszych rodzajów:

• sól kuchenna (kamienna, warzona) - jest najtańsza w produkcji, jodowana, najpopularniejsza, najczęściej rafinowana (oczyszczana) z dodatkiem środków przeciw zbrylających (sól warzona), lub nie jodowana, z dużą ilością minerałów (sól kamienna);
• sól himalajska - różowa, wydobywana u podnóża najwyższych gór świata, najczęściej grubo mielona;
• sól hawajska - czerwona sól morska, przeznaczona do przyrządzania dań z ryb i owoców morza;
• Kala Namak - czarna sól, używana w kuchni indyjskiej, ma specyficzny posmak jaj (spowodowane jest to przez proces produkcji - prażenia soli z węglem drzewnym, kory, owocami i przyprawami);
• Sel Gris - francuska sól morska, wilgotna (do 13%), gruboziarnista, koloru szarego;
• Fleur de sel - kwiat soli - nazwa nawiązuje do tworzenia się kryształków tej soli w kształt kwiatu, zbierana tylko 3 miesiące w roku (słone “kwiaty” zbiera się z powierzchni stawów solankowych).

Aspekty zdrowotne

To prawda, że sól w nadmiarze jest szkodliwa. Przyczynia się do nadciśnienia, może być czynnikiem sprzyjającym powstawaniu zaburzeń kardiologicznych, osteoporozy, kamieni nerkowych czy wylewu. Groźne to choroby, dlatego warto przestrzegać normy i nie przekraczać 5 g soli dziennie. Niestety, nie chodzi tu tylko o szczyptę soli do zupy, czy na jajko. Zdecydowanie większym problemem jest żywność wysoko przetworzona, która ma w sobie wielkie ilości soli. Konserwy, wędliny, przekąski mają w swoim składzie ilości soli zdecydowanie przekraczające zalecane wartości. Główną przyczyną zasolenia zawartości puszek czy chipsów są właściwości konserwujące soli i zasada, że słone lepiej smakuje. No i dalej… jak lepiej smakuje, to lepiej się sprzedaje.

Z punktu widzenia ludzkiego organizmu, z solą jednak nie jest taka prosta sprawa. Po prostu, bez soli człowiek żyć nie może… Woda zawarta w ludzkim organizmie jest przewodnikiem impulsów elektrycznych, które pobudzają narządy, mięśnie i komórki do działania. Aby system “elektryczny” ludzkiego organizmu działał, woda musi być słona. Dlatego starajmy się nie nadużywać soli, patrzmy na skład produktów, które jemy. 

Co zamiast soli?

Słony smak, można uzyskać nie tylko za pomocą soli. Osobom unikającym chlorek sodu (NaCl), dietetycy i kulinarni eksperci polecają zioła. Doskonale sprawdzą się takie rośliny jak majeranek, natka pietruszki, czosnek, tymianek, gałka muszkatołowa, czosnek. Doskonałą alternatywą jest także podbiał pospolity, którego spopielone liście mają naturalny, słony smak. Kolejnym zamiennikiem może być sól potasowa. Wykorzystywana w dietach bez soli. Nie powoduje takich reakcji organizmu jak sól kuchenna. Jednak może pozostawiać lekko metaliczny, gorzki posmak. 

Chlorek sodu, czyli sól kuchenna, postrzegana jest nie tylko jako przyprawa i dodatek konserwujący żywność. Ma swoje znaczenie symboliczne i religijne. Jest obecna w religiach całego świata, co świadczy, że jest i była ważna dla całej ludzkości.