Wśród dodatków do potraw, które mają postać zimnych sosów oprócz majonezu, musztardy czy ketchupu często używamy zimnych sosów warzywnych. Trzeba przyznać, że w polskiej kuchni jest ich niewiele. Jest to raczej domena kuchni krajów śródziemnomorskich, kuchni meksykańskiej, amerykańskiej i azjatyckiej.

Różnorodność sosów warzywnych jest duża. Niektóre to połączenie soczystych warzyw, owoców i przypraw. Są sosy na bazie jogurtu, śmietany czy majonezu z dodatkiem warzywnym. Niektóre sosy przygotowywane są ze świeżych surowców, a inne na bazie kiszonek. 

Sosy azjatyckie

Oczywiście najbardziej znanym jest sos sojowy. Jest on produkowany ze sfermentowanych ziaren pszenicy, soi oraz wody i soli. Używany w wielu kuchniach azjatyckich od Chin, poprzez Azję Południowo-Wschodnią aż po Japonię. Jest wiele rodzajów sosu sojowego. Rozróżnia się je poprzez kraj pochodzenia, stopień gęstości, koloru i smaku. Stosowany jako marynata, przyprawa w płynie i dip. 

W kuchni syczuańskiej popularny jest sos Toban Djan. Ten pikantny dodatek wytwarzany jest z chili oraz bobu. Chętnie podawany do dań szybko smażonych (w stylu stir-fry). Inne sosy, z którymi możemy się spotkać to:

• Sos z czarnej fasoli. Wbrew pozorom chodzi tu o czarne ziarna soi, a nie czarną fasolę wykorzystywaną np. w meksykańskim burrito. Podkreślmy, oryginalny chiński sos z czarnej fasoli robiony jest tylko i wyłącznie ze sfermentowanych ziaren sojowych. Dodatkami są cukier, czosnek i sos sojowy. 
• Sos chili z czosnkiem
• Sos/pasta paprykowa. Kojarzona głównie z kuchnią chińską, jednak jest obecna w wielu azjatyckich przepisach. Najbardziej znana pasta paprykowa pochodzi z Korei, z okolic Gochujang. Sporządza się ją z papryczek chili, kleistego ryżu i fermentowanej soi. Ma intensywny, czerwony kolor, jest zwarta w smaku pikantna z odrobiną słodkości. Używana do doprawiania mięs, sosów, zup i fermentowanych warzyw (np. kkimchi).
• Sos sriracha. Pikantny i ostry sos rodem z Tajlandii. Produkowany jest z przetartych papryczek chili, octu, cukru, czosnku i soli. Pikantność i słodycz sprawiły, że jest popularny w kuchniach azjatyckich i światowych. Idealnie sprawdza się w potrawach z ryżem, makaronem, jako dip i dodatek do mięs i sałatek. Często łączy się go z innymi sosami, aby tworzyć inne wersje dodatków do potraw (np. sriracha mayo, czyli z dodatkiem majonezu).
• Sos hosin. Sos przypisany do kuchni chińskiej. Bazą tego sosu są śliwki i soja oraz miód, ocet, czosnek, pieprz i olej sezamowy. Podawany jako dip oraz dodatek do wieprzowych żeberek, sajgonek i kaczki po pekińsku.
• Sos ponzu. Tradycyjna kuchnia japońska, bez sosu ponzu nie może się obyć. Smak tego sosu łączy w sobie smak kwaśny, słony, słodki, gorzki i umami. Podstawą ponzu jest sos sojowy i sok z cytrusów (cytryna, limonka, pomarańcza, choć w oryginalnej wersji jest to japoński owoc yuzu). Kolejne składniki ponzu to ocet ryżowy, mirin (wino ryżowe, słodkie), płatki tuńczyka i wodorosty kombu. Podawany jest do tempury, pierożków, grillowanych mięs i ryżu.
• Sos tamaryndowy. Popularny dodatek do dań i jako przyprawa. Podstawą sosu jest przecier lub pasta z tamaryndowca (ok. 90%) i dodatki jak: chili, kumin, czy kolendra.

Ulubione sosy w Ameryce, Meksyku i całym regionie

• Sos tysiąca wysp (thousand island). Podstawą tego sosu jest majonez. Jednak z powodu bogactwa dodatkowych składników stał się samodzielnym, bardzo popularnym dodatkiem do kanapek, burgerów, frytek, ryb i owoców morza. W skład tego sosu oprócz majonezu wchodzą: jajka na twardo, ketchup, chili, świeża papryka, pikle, oliwki, pietruszka, czosnek, musztarda, cebula, sól, cukier, ocet czasami ostry sos. Wszystkie te składniki tworzą kremowy, niepowtarzalny dodatek.
• Sos ranch (ranczerski). Powstaje na bazie majonezu, kwaśnej śmietany, maślanki oraz zestawu przypraw i ziół. Typowe dodatki to natka pietruszki, koperek, szczypiorek, czosnek, cebula w proszku, sok z cytryny. 
• Fresca, salsa. Zimne sosy w różnych konfiguracjach. Bazą są zmiksowane pomidory, papryczki chili, papryczki arbol, czasami z dodatkiem orzeszków ziemnych, sezamu, oleju. 
• Guacamole. Klasyczny dip z awokado i soku z limonki. 
• Sos czosnkowy na bazie jogurtu lub majonezu
• Sos barbecue
• Sos 3 pepper. Popularny sos firmy Heinz, stworzony z kompozycji trzech rodzajów pieprzu i karmelu.

Jak widzimy, zimne sosy mają swoje miejsce w kuchniach całego świata. To wspaniałe dodatki, które urozmaicają smak dań, dopełniają je i sprawiają, że smakują jeszcze lepiej, zwłaszcza gdy są estetycznie podane w specjalnie do tego przeznaczonej zastawie obiadowej.

Temat zimnych sosów z dodatkiem warzyw jest bardzo obszerny. Dlatego zapraszamy do części II, tego artykułu w przyszłym miesiącu, w którym omówimy sosy krajów śródziemnomorskich i Bliskiego Wschodu.